Geleneksel El Sanatları

Geleneksel el sanatları bir ulusun kültürel kişiliğinin en canlı ve anlamlı belgeleridir (Onuk, 2002). Bu anlamda ilimizin zengin kültürel birikimiyle beslenerek günümüze kadar gelen bazı el sanatlarımız şunlardır.

EFLANİ CEMBER BEZİ YAPIMI

Eflani ilçesinin kültürünün bir parçası olan Eflani dokuması ve diğer adıyla Cember Bezi 60x120 cm boyutlarında iki parça olarak dokunur, yıkanarak beyazlatılır ve ortadan dikilerek 120x120 ebatlarında oluşturularak başörtüsü şeklinde kullanılır.

Cember bezi için iplikler “haşıllama” denilen bir yöntem adı verilen un ve su karışımında kaynatılır ve kurumaya bırakılır. İplikler tam kurumadan kelebe ve çıkrık yardımıyla masuralara sarılır. Daha sonra iplikler dokuma tezgahının taraklarına geçirilerek dokunur.

Az emek gerektiren fitilli cemberler günlük, işlemeli cemberler ise özel günlerde kullanılır. Yazın güneşten korunmak için ağartılmış beyaz renkli kış aylarında ise koyu nefti yeşil renkli cemberler kullanılmaktadır.

Eflani’de cember motifleri varlık ve nesnelere ya da günlük hayatta kullanılan bir objeye benzetilerek isimlendirilmiştir. Mekik cemberlerde “tek fitil, çift fitil, top fitil, analı kızlı, satır eteği, işlemeli cemberlerde “yılan eğrisi, baklava kesimi, tülü perde, göveç içi, kovalama, şeker kestirmesi, kabak çiçeği ve yapraklı adı verilen motifler bulunmaktadır.

Ancak günümüzde bu dokumadan başörtüsü fazla kullanılmamaktadır. Bu nedenle kullanım alanı değiştirilerek ve yöresel çeşitlilik kazandırılarak yeni ürünler dokunması yoluna gidilmiştir.

Eflani Cember Bezi Dokuma Ustası Mükerrem KOCATÜRK

SEPETÇİLİK
Eskipazar İlçesi’nde sepet örücülüğü birkaç ustamızla ayakta kalmaya çalışmaktadır. Üretim ve yapım aşamasında birkaç gün öncesinde su ile ıslanan yabanı fındık ağacı özel el aletleri ile dilimler halinde uzun olmak kaydıyla yarılarak hazırlanır. Bu işi yapan kişi kendi beceresini de kullanarak değişik boy ve ebatlarda pazar ve çiti (sebze, meyve, saman ve ot taşımak için) örerek üretilir.

Sepet Yapımı Ustamız Muammer KAVAK.JPG

Sepet Yapımı Ustamız Muammer KAVAK

BASTONCULUK

Yenice ilçesinin en önemli el sanatı ve turistlik eşyası diyebileceğiz Yenice bastonu, başta kızılcık olmak üzere kayın, şimşir gibi ağaçlardan yapılmaktadır. İlçede kasım ve şubat aylarında kesilen ağaçlar en az altı ay çubukların kabukları yer yer açılarak doğal koruma yöntemine tabi tutulur. Daha sonra ateşte ısıtılarak eğrilikleri düzeltilip el rendesi ile pürüzsüz hale gelen çubuklara baklava, burgu ve yılan şekli verilir. Aynı yöntemle yapılan sap kısmı da çubuğa monte edilir.

Yenice ‘de çoğunlukla el tezgahlarında üretilen bastonlar yekpare dediğimiz sapları ekleme olmayıp çubuk ile bir bütün oluşturan bastonlardır.

Zımparalama ile pürüzsüz hale gelinceye kadar zımparalanarak boyama işlemine geçilir. Boya olarak çini mürekkebi ve kezzap kullanılır. Bir kat dolgu verniği atıldıktan sonra oyma ve metal telle takma işlemi yapılır. İki defa daha dolgu verniği atılarak sıfır zımpara ile su zımparası yapılır. En son iki kat parlak atılarak baston yapımı tamamlanır.

KAŞIKÇILIK

Yenice ilçesi Yazı köyü’nde tahta kaşık yapımı uzun bir geçmişte dayanır. Günümüzde birçok zanaat dalında olduğu gibi kaşıkçılık ile uğraşanların sayısı da azalmıştır. Şaban ve Kemal İNCEBACAK kardeşler babalarından kalma tahta kaşık yapma geleneğini evlerinde kurdukları tezgahlarında devam etmektedir.

Tahta kaşık yapımında şimşir ağacı kullanılır. Kayın, gürgen, yabani ahlat gibi ağaç türlerinden kaşık yapılmaktadır. Kaşık yapmak için belli bir boyuta ulaşmış ağacın kök kısmı tercih edilir. 30-50 cm arasında boylanarak kesimi yapılır. Daha sonra geniş ağızlı keser ile yontularak kaşığın iskeleti oluşturulur. İskeletin, törpü ile girinti ve çıkıntıları düzeltilir. Yüz bıçağı ile kaşığın ağız kısmının çerçevesi hazırlanarak düzeltilir. Aynı bıçakla kaşığın sap kısmı inceltilerek şekillendirilir. Kaşığın ağzı kısmı eydiğ adı verilen yarı hilal şeklindeki bıçakla oyulur. İç kazıyan ve dış kazıyan adıyla bilinen metal aletlerle düzeltilerek yapımı tamamlanır. Yapımı tamamlanan kaşıklar parlak bir görünüm alması için zeytinyağı ile yağlanır.

Kaşık Yapımı Ustamız Şaban İNCEBACAK

DEMİRCİLİK

Safranbolu’da demircilik sanatının geçmişi oldukça eskidir. Demircilik, sıcak ya da soğuk demiri, demirci ocaklarında ısıtarak işleme ve biçimlendirme işlemidir. Safranbolu’da soğuk demir ve sıcak demir üzerine çalışan demircilerin özellikle çilingirlik, nalburluk, sobacılık, güllap, bıçak, saban, burgu kapı ve pencerelerin bütün demir parçalarının takım olarak yapımı konusunda ustalıkları vardır.

Ayrıca kazma, kürek, bel, çapa, tırmık, diğren, çan, sacayağı, orak, tırpan vs. gibi günlük hayatı kolaylaştıran bütün aletleri yapıp tamir etmektedirler. Safranbolu’da eğe dışında örs de dahil olmak üzere kendi mesleklerinde kullandıkları demir araç gereçleri de kendileri yapmaktadır.

Safranbolu’nun demirci ustaları evleri ile meşhur olan ilçenin evlerinde kullanılan bütün demir araçları büyük bir ustalık ve sanatçı özverisi ile yapmaktadır.

BAKIR İŞLEMECİLİĞİ

Safranbolu ilçemizde kırk yıldır bakır işlemeciliği yapmış olan Gaziantepli Ustamız Mustafa ÖZDAL’ı 2019 yılında kaybettik. Kendisi; çekiç ve çeşitli çelik uçlu kalemlerle “Kazıma, Kakma (Kabartma), Tarama, Ajur (Delik İşi)” gibi bakır süsleme teknikleri uygulamıştır. Ayrıca; meydan ve divan sinileri, hoşaflık, sürahı, bakraç, maşrapa, lokumluk, çaydanlık, cezve, fincan zarfı, ibrik, hamam tası, kına kabı gibi birçok bakır eşyayı işlemiştir. Eserlerinde Geleneksel Osmanlı ve Selçuklu motiflerinin yanında bitkisel motifleri de görmek mümkündür. Sayısız çırak ve kalfa yetiştirmekle birlikte oğlu Mehmet Kemal ÖZDAL’a da mesleğinin inceliklerini öğretmiştir.

Bu gün bakır işlemeciliği ilçemizde Mehmet Kemal ÖZDAL tarafından devam edilmektedir.

KALAYCILIK

Safranbolu’da geçmişi çok eskilere dayanan kalaycılığın geleneğine baktığımızda geleneksel birçok veri bulmak mümkündür. Bakırın bu kadar önem verildiği ilçede bakır eşyaların korunması amacıyla yapılan kalaylama işlemi/kalaycılık Dursun ÇAVDAR ve Hüsnü AVUÇ ustalarımızla zamana meydan okumaktadır. Kalaylama işlemi, öncelikle kalaylanacak bakır kabın pürüzsüz hale gelmesi için çekiç yardımıyla düzeltilmesi ile başlar. Düzeltilen kaplar kum ya da kömür parçaları ile temizlenir. Bu işlem daha sonları zımpara ile yapılmaya başlanmıştır. Temizleme işlemi yapılırken diğer tarafta kalay eritilir. Daha sonra kabın içine bir miktar kalay dökülür ve pamuk yardımıyla bakır eşyanın her bir köşesine iyice dağıtılarak kalaylanır.

Kalay Ustamız Hüsnü AVUÇ.JPG

Kalay Ustamız Hüsnü AVUÇ

Kalay Ustamız Dursun ÇAVDAR.JPG

Kalay Ustamız Dursun ÇAVDAR

YEMENİCİLİK

Safranbolu’da geleneksel giyim-kuşamında ayağa giyilen giysiler/ayakkabı çeşidi olarak karşımıza çıkan yemeni; üstü deri, altı kösele, astarı deri olan tamamen doğal bir ayakkabıdır. Yandaki dikişler elde işlenir. Terletme ve kokutma yapmayan çok rahat bir ayakkabı çeşididir. Yemeninin yapımında oltan dikişi kullanıldığı bilinmektedir Günümüzde ise oltan dikişi yerine saya ile taban astarını, bunun üzerine de köseleyi monte ve yapıştırmak sureti ile birleştirildiği ve yemeninin kenar dikişlerinin de elde yapıldığı bildirilmektedir.

1960’lı yıllara kadar direnen yemenicilik 1980’li yıllarda sadece sipariş ile çalışan son yemeni dükkanının kapatılmasıyla unutulmaya terk edilirken 1990’lı yıllarda Mustafa ÖNCÜL ile direnişi sürdürmüştür. Günümüzde bu işi tek başına yürütmeye çalışan 1967 yılı doğumlu Erhan BAŞKAYA bu sanatın arastadaki tek temsilcisidir.

SOBACILIK

Safranbolu’da geçmişte demircilikle uğraşan ustaların hemen hemen tamamı sobacılık da yaparken günümüzdeki temsilcileri Ahmet ve Vural ERSİN kardeşlerdir. Atölyelerinde odun sobası, banyo sobası, mangal, anadut, diğren, tırmık gibi ziraat aletleri imalatı ve tamirat yapılmaktadır.

Geleneksel Soba Yapımı Ustalarımız Ahmet ve Vural ERSİN.JPG

Geleneksel Soba Yapımı Ustalarımız Ahmet ve Vural ERSİN

YORGANCILIK

Geçmişe nazaran sayılarının oldukça azaldığı tespit edilen yorgancılık mesleği, bugün Safranbolu İlçe Merkezinde üç ustamızla yaşamaya devam etmektedirler.

Yorgan yapım için ölçüye göre kumaş kesilir ve üç tarafından dikilir. Kumaşın içerisine konulacak olan pamuk – yöre iklimi ılıman olduğu için yün pek tercih edilmemektedir- pamuk makinesinde yumuşatılır, kabartılır. Tezgah üzerine serili kumaşın üzerine pamuklar yayılır ve yorgan sopasıyla düzeltilir. Pamuk orantılı bir şekilde yayıldıktan sonra kılıfın tersinden sarılır. Pamuk kılıf içine konulduktan sonra ağız kısmı elle dikilir. Tekrar bir sopalama işlemi yapılarak, kumaş içindeki pamuğun her yere eşit dağılımı sağlanır. Pamuğun dengeli dağılımını korumak ve kaymasını önlemek amacıyla ilkinin kenardan uzaklığı 25-30cm. içerde olacak şekilde yorganın kenarlarını çevreleyen dikişler atılır. Böylece yorgan modelini içine alan kenar meydana getirilir. Yorganın kenarı dikildikten sonra tebeşire bulanmış çırpı ipi, yorganın üzerine işlenecek model çizgilerinin oluşturulması için bir uçtan diğer uca vurulur. Bu çizgiler vurulduktan sonra karton kalıplar aracılığıyla modeller çizilir ve dikilir. Modelin ağırlığına göre yorgan dikimi 1 ila 3 gün arasında değişir.

Günümüzde bebek yorganı, sünnet yorganı ve çeyiz yorganlarının yanı sıra günlük kullanım için yastık, yorgan yapımına da devam edilmektedir.

Yorgan Yapımı Ustamız Muzaffer AKÇİN

Yorgan Yapımı Ustamız Abdin TÜRKYILMAZ.JPG

Yorgan Yapımı Ustamız Abidin TÜRKYILMAZ

DANTEL YAPIMI

Safranbolu’da tentene de denilen dantel kızların çeyizinde yer alır. Bütün ev döşemelerinde dantel kullanılır. Sedir örtüleri, masa örtüleri, yastık, yatak örtüleri, mendiller vb.

Dantel yapılırken seçilen konularda bitkisel ve geometrik bezemeler kullanılmaktadır. Bitkisel bezemeler; gül, lale, zambak, papatya, yaprak ve tomurcuk gibi bezemelerdir.

İĞNE OYASI YAPIMI

Oya; çeşitli iplikler ve iğne, tığ, mekik, firkete gibi çeşitli araçlar kullanılarak yapılan örme tekniği olarak tanımlanabilir. Karabük il merkezinde tığ ve iğne oyası günlük ve çeyizlik havlu, başörtü kenarlarına yapılmaktadır. İl genelinde yapılması rağmen en güzel örneklerine Safranbolu İlçesinde rastlanmaktadır.

   008- Maydonoz Oyası.JPG

011- Gelin Mendili Kenarı.JPG

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞINCA SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS TAŞIYICISI OLARAK KAYIT ALTINA ALINAN SANATÇILARIMIZ

Tel Kırma- Nakış- Tel Sarma Ustamız Nesrin DURAN